Het hormoon estradiol bij mannen en vrouwen: normaal niveau

De rol van estradiol in het lichaam van mannen en vrouwen

Estradiol (ook wel 17-beta-estradiol genoemd) is een steroïde hormoon dat wordt gesynthetiseerd in de eierstokken, de bijnierschors, de placenta tijdens de zwangerschap bij vrouwen, evenals in vetweefsel en de testes bij mannen.

Estradiol behoort tot een van de drie soorten oestrogenen (estron, estradiol en estriol) en speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling en werking van het voortplantingssysteem van zowel vrouwen als mannen.

Waar is estradiol verantwoordelijk voor? Over het algemeen is de invloed van estradiol enorm. Dit hormoon is betrokken bij de synthese van serotonine (dat verantwoordelijk is voor een goed humeur), collageen (dat de elasticiteit van de huid, de beweeglijkheid van ligamenten en gewrichten behoudt), en houdt ook calcium vast in het lichaam, neemt deel aan thermoregulatie en de verdeling van vetweefsel volgens het vrouwelijke type.

De synthese van estradiol (de vorming van dit hormoon in het lichaam) wordt gecontroleerd door luteïniserend hormoon (LH) en follikelstimulerend hormoon (FSH), die worden geproduceerd door de hypofyse.

Een kenmerk van het estradiolgehalte in het vrouwelijk lichaam is de volledige afhankelijkheid van de fase van de menstruatiecyclus (daarom geven gynaecologen en endocrinologen vaak aan op welke dag van de cyclus de analyse voor het niveau van dit hormoon moet worden uitgevoerd, omdat dit belangrijk is voor een volledig beeld van de reproductieve gezondheid van vrouwen).

De duur van een normale menstruatiecyclus varieert van 21 tot 36 dagen (volgens verschillende bronnen). Het is vermeldenswaard dat de eerste dag van de cyclus wordt beschouwd als de dag waarop de menstruatie begint. Het hele proces van begin tot eind is onderverdeeld in fasen, waarin bepaalde processen plaatsvinden die worden gecontroleerd door een aantal hormonen.

Folliculaire fase. Gekenmerkt door een overheersing van oestrogeenspiegels. Het doel van deze fase is om de baarmoeder voor te bereiden op een mogelijke implantatie van het embryo. Het endometrium wordt verzadigd met voedingsstoffen en bloed om de bevruchte eicel in haar verdere ontwikkeling te ondersteunen.
Ovulatiefase. Tijdens deze fase is het estradiolgehalte maximaal. De eicel rijpt en verlaat de follikel van de eierstok om de eileider binnen te gaan, waar de bevruchting plaatsvindt. De volgende fase van de cyclus kan verschillende ontwikkelingsscenario’s hebben, afhankelijk van of er al dan niet bevruchting plaatsvindt.
Luteale fase. Als er geen bevruchting heeft plaatsgevonden, begint het estradiolgehalte geleidelijk af te nemen, terwijl de concentratie van het hormoon progesteron begint te stijgen. Op dit moment vindt de afstoting van de oppervlaktelaag in de baarmoeder plaats en begint de menstruatie. Als er bevruchting heeft plaatsgevonden, verloopt het proces iets anders: het luteïniserend hormoon (LH) wordt actief gesynthetiseerd, waarvan de effecten, samen met progesteron, het leven van de bevruchte eicel zullen ondersteunen totdat de placenta is gevormd.
Veranderingen in de balans van vrouwelijke hormonen leiden tot verschillende menstruatiestoornissen, zoals verlenging of verkorting van de cyclusduur, bloedingen en spotting tussen menstruaties, enzovoort. Ook veroorzaakt het premenstrueel syndroom veel ongemak, waarvan de ernst ook afhangt van de hormonale balans.

Over het algemeen is de rol van estradiol breder dan alleen deelname aan de menstruatiecyclus. Dit hormoon is ook betrokken bij de werking van de borstklieren, de vorming van secundaire geslachtskenmerken en de regulatie van seksueel gedrag.

Bij mannen is estradiol ook belangrijk, omdat het een grote rol speelt bij de regulatie van de beweeglijkheid van sperma en de vruchtbaarheid in het algemeen. In het mannelijk lichaam wordt dit hormoon gesynthetiseerd in de testes en in vetweefsel.

In zowel het mannelijk als het vrouwelijk lichaam is estradiol ook betrokken bij de regulatie van de stofwisseling, de normalisatie van het cardiovasculaire systeem (met name bij het handhaven van de bloeddruk), de normalisatie van het lipidenmetabolisme (het verminderen van het risico op atherosclerose) en het calciummetabolisme.

Indicaties voor onderzoek

Het onderzoek naar het niveau van estradiol is een routinematige medische tactiek bij zowel vrouwen als mannen.

Bij vrouwen wordt estradiol voornamelijk bepaald bij menstruatiestoornissen, zoals amenorroe (dat wil zeggen het stoppen van de menstruatie) op jonge leeftijd, onregelmatigheden in de cyclus, abnormale baarmoederbloedingen, bekkenpijn, osteoporose op jonge leeftijd, verschillende dishormonale, goedaardige en kwaadaardige pathologieën van de borstklieren.

Het bepalen van het estradiolgehalte bij vrouwen speelt een bijzondere rol in de praktijk van reproductieve artsen bij het identificeren van de oorzaken van onvruchtbaarheid.

In de praktijk van gynaecologen-oncologen is het bepalen van het estradiolgehalte relevant bij de diagnose van eierstokkanker en andere hormoonproducerende tumoren.

Bij het onderzoeken van mannen heeft estradiol een belangrijke positie, omdat dit hormoon wordt bepaald bij de diagnose van teelbalkanker en gynaecomastie, evenals bij het monitoren van anti-oestrogene therapie.

Hoe een estradioltest af te nemen

Het estradiolgehalte wordt bepaald in veneus bloed. Het is belangrijk om je voor te bereiden en minstens drie uur voor de bloedafname niet te eten. Het is toegestaan om schoon, niet-koolzuurhoudend water zonder smaakstoffen te drinken. Ook wordt het afgeraden om drie uur voor de test te roken.

Bij het gebruik van gecombineerde orale anticonceptiva moet je met je behandelend arts overleggen of het zinvol is om bloed te laten testen op estradiol.

Voor vrouwen is het van bijzonder belang op welke dag van de menstruatiecyclus bloed moet worden afgenomen voor estradiol. Als de behandelend arts geen specifieke dagen heeft aangegeven, is de gebruikelijke tijd voor het testen van estradiol de tweede tot vijfde dag van de cyclus. Door bloed af te nemen op deze dagen kan de eicelreserve worden beoordeeld. In de ovulatiefase kan het estradiolgehalte de rijping van de follikels bepalen, en in de luteale fase de groei van het corpus luteum.

Normen van estradiol bij vrouwen en mannen

De norm van estradiol bij vrouwen varieert niet alleen afhankelijk van de fase van de menstruatiecyclus, maar ook van leeftijd en trimester van de zwangerschap.

Bij de bepaling met behulp van een van de veelgebruikte testsystemen, moet bij niet-zwangere vrouwen in de reproductieve leeftijd de estradiolspiegel in pmol/l in de folliculaire fase binnen het bereik van 77,07 – 921 liggen, in het midden van de cyclus, of in de ovulatiefase – 140-2382 en in de luteale fase 77,07 – 1145. Bij zwangere vrouwen veranderen de referentiewaarden afhankelijk van het trimester. In het eerste trimester zijn de niveaus van 3670 tot 18350, in het tweede trimester van 18350 tot 55050 en in het derde – van 36700 tot 146800.

Bij het begin van de menopauze zijn de referentiewaarden van estradiol verschillend afhankelijk van de aanwezigheid/afwezigheid van hormoonvervangende therapie (HRT). Vrouwen in de postmenopauzale periode zonder HRT hebben een estradiolspiegel van <36,7 – 103, en vrouwen die HRT gebruiken, <36,7 – 528,5.

Voor mannen is de norm van estradiol stabiel: van 40,37 tot 161,48.

Gevolgen van hormonale onevenwichtigheden

Voor vrouwen is het tegenwoordig belangrijk om het oestrogeenniveau te volgen. In de geneeskunde is er een concept van hypo-oestrogenisme (een toestand die gepaard gaat met een verlaging van de oestrogeenspiegels in het bloed). In de postmenopauzale periode is deze toestand fysiologisch, maar voor vrouwen in de reproductieve leeftijd heeft dit fenomeen zijn eigen oorzaken en gevolgen. Bij vrouwen met een tekort aan oestrogenen ontstaat osteoporose, wat leidt tot pathologische botbreuken, en het cardiovasculaire risico neemt toe, veroorzaakt door arteriële hypertensie en stoornissen in het lipidenmetabolisme, wat gepaard gaat met de ontwikkeling van wijdverspreide atherosclerose. Bij een tekort aan oestrogenen neemt ook de immuniteit af, wat zich uit in een verhoogde incidentie van verkoudheden en een grotere vatbaarheid voor infecties.

Voor mannen zijn de gevolgen van verhoogde estradiolspiegels zeer onaangenaam, omdat dit bijdraagt aan de ontwikkeling van gynaecomastie (vergroting van de borstklieren), vermindering van spiermassa, haaruitval, erectiestoornissen en depressie.

Oorzaken van verhoogde estradiolspiegels

Verhoogde estradiolspiegels bij vrouwen kunnen gepaard gaan met het polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS), verschillende ovarium- en borstneoplasma’s, obesitas en hyperthyreoïdie.

Voor mannen kan een verhoogde estradiolspiegel wijzen op testiculaire pathologie (goedaardige/kwaadaardige neoplasma’s), verstoringen in de processen van steroïde hormoonmetabolisme, pathologie van de endocriene klieren (schildklieraandoeningen, hyperprolactinemie), leverpathologie – cirrose, evenals op de ontwikkeling van nierfalen, het gebruik van bepaalde medicinale stoffen of het gebruik van anabole steroïden.

Oorzaken van verlaagde estradiolspiegels

Bij vrouwen daalt estradiol fysiologisch in de postmenopauzale periode. Echter, een verlaging van dit hormoon in de reproductieve leeftijd is pathologisch en vereist diagnose en passende behandeling.

Pathologische oorzaken van verlaagde estradiolspiegels bij vrouwen in de reproductieve leeftijd zijn:

• Hyperprolactinemie (verhoogde prolactinespiegels in het bloed). Vanwege de gemeenschappelijke regulatie van de synthese van prolactine en estradiol, daalt het niveau van de ene hormoon wanneer de synthese van de andere toeneemt.
• Hypofysepathologie (ontstekingsziekten, auto-immuunziekten van de hypofyse, trauma, tumoren, enz.). Zoals eerder vermeld, worden in de hypofyse follikelstimulerend en luteïniserend hormoon gesynthetiseerd, die invloed hebben op de synthese van oestrogenen. Dienovereenkomstig leidt hun tekort tot een tekort aan estradiol.
• Bilaterale ovariectomie (chirurgische verwijdering van de eierstokken). Deze operatie wordt uitgevoerd bij kwaadaardige neoplasma’s, meerdere ovariumcysten, enz. Na de operatie is er een scherpe daling van de niveaus van hormonen die door de eierstokken worden gesynthetiseerd.
• Ovariële uitputtingssyndroom (of ovariële insufficiëntie). Vaak is de ware oorzaak van deze aandoening een genetische afwijking (Syndroom van Turner, Fragiele X-syndroom) of een auto-immuunziekte (myasthenia, thyroiditis).
• Omgevingsinvloeden. Vergeet niet dat genetica een geladen geweer is, maar of het afgaat, wordt bepaald door exogene factoren zoals stralingsblootstelling, roken, drugsgebruik, alcoholgebruik.
• Ondergewicht (bij een lage BMI).
• Langdurige blootstelling aan stressfactoren.

Bij mannen wordt een verlaging van estradiol veroorzaakt door een slechte productie van mannelijke geslachtshormonen, bijvoorbeeld bij leeftijdsgebonden androgeentekort of hypogonadisme, daarom moet de hormonale achtergrond uitgebreider worden onderzocht (d.w.z. het is ook noodzakelijk om het niveau van totaal en vrij testosteron te volgen).

Lijst van bronnen:

• Alessandro Villa, Elisabetta Vegeto, Angelo Poletti, en Adriana Maggi. Estrogens, Neuroinflammation, and Neurodegeneration. Endocr Rev. 2016 Aug; 37(4).
• Anne Mette Lund Würtz, Anne Tjønneland, Jane Christensen, Lars Ove Dragsted, Julie Aarestrup, Cecilie Kyrø, Kim Overvad, Anja Olsen. Serum estrogen and SHBG levels and breast cancer incidence among users and never users of hormone replacement therapy. Cancer Causes Control 2012 Oct; 23(10).
• Franck Mauvais-Jarvis, Deborah J. Clegg, en Andrea L. Hevener. The Role of Estrogens in Control of Energy Balance and Glucose Homeostasis. Endocr Rev. 2013 Jun; 34(3).
• Hadine Joffe, Anouk de Wit, Jamie Coborn, Sybil Crawford, Marlene Freeman, Aleta Wiley, Geena Athappilly, Semmie Kim, Kathryn A Sullivan, Lee S Cohen, Janet E Hall. Impact of Estradiol Variability and Progesterone on Mood in Perimenopausal Women With Depressive Symptoms. J Clin Endocrinol Metab 2020 Mar 1; 105(3).
• Raghava, N., et al. (2017). Neuroprotective effects of estrogen in CNS injuries: insights from animal models. Neuroscience and Neuroeconomics.
• Gilbreath, E. T., et al. (2014). Chronic exposures to low levels of estradiol and their effects on the ovaries and reproductive hormones: Comparison with aging. Endocrine Disruptors (Austin, Tex.).
• Satoh T, et al. (2004). Studies on the interactions between drugs and estrogen. III. Inhibitory effects of 29 drugs reported to induce gynecomastia on the glucuronidation of estradiol. Biological and Pharmaceutical Bulletin.
• Ford SR, Roach SS (7 October 2013). Roach’s Introductory Clinical Pharmacology. Lippincott Williams & Wilkins. pp. 525–. ISBN 978-1-4698-3214-2.
• Hochadel M (1 April 2015). Mosby’s Drug Reference for Health Professions. Elsevier Health Sciences. pp. 602–. ISBN 978-0-323-31103-8.
• Stanczyk FZ, Archer DF, Bhavnani BR (June 2013). “Ethinyl estradiol and 17β-estradiol in combined oral contraceptives: pharmacokinetics, pharmacodynamics and risk assessment”. Contraception. 87 (6): 706–27.
• Falcone T, Hurd WW (2007). Clinical Reproductive Medicine and Surgery. Elsevier Health Sciences. pp. 22–. ISBN 978-0-323-03309-1.
• Price TM, Blauer KL, Hansen M, Stanczyk F, Lobo R, Bates GW (March 1997). “Single-dose pharmacokinetics of sublingual versus oral administration of micronized 17 beta-estradiol”. Obstetrics and Gynecology. 89 (3): 340–5.
• Naunton M, Al Hadithy AF, Brouwers JR, Archer DF (2006). “Estradiol gel: review of the pharmacology, pharmacokinetics, efficacy, and safety in menopausal women”. Menopause. 13 (3): 517–27. PMID 16735950. S2CID 42748448.
• Ryan KJ (August 1982). “Biochemistry of aromatase: significance to female reproductive physiology”. Cancer Research. 42 (8 Suppl): 3342s–3344s. PMID 7083198.
• Mechoulam R, Brueggemeier RW, Denlinger DL (September 1984). “Estrogens in insects”. Cellular and Molecular Life Sciences. 40 (9): 942–944.
• Ozon R (1972). “Estrogens in Fishes, Amphibians, Reptiles, and Birds”. In Idler DR (ed.). Steroids In Nonmammalian Vertebrates. Oxford: Elsevier Science. pp. 390–414. ISBN 978-0323140980.
• Saldanha, Colin J., Luke Remage-Healey, and Barney A. Schlinger. “Synaptocrine signaling: steroid synthesis and action at the synapse.” Endocrine reviews 32.4 (2011): 532–549.